Staging

در روز پنجشنبه ۲۸ اوت ۲۰۲۵، کشورهای اروپایی امضاکننده برجام شامل بریتانیا، فرانسه و آلمان، روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه را برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران آغاز کردند. این اقدام در واکنش به تعلیق همکاری‌های داوطلبانه ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و پس از حملات نظامی اسرائیل و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای کشور صورت گرفت. مکانیسم ماشه، که در متن توافق جامع هسته‌ای ایران (برجام) با عنوان «سازوکار حل‌وفصل اختلاف» تعریف شده، ابزاری حقوقی است که به طرف‌های برجام اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، بازگشت تحریم‌ها را به صورت خودکار فعال کنند. این سازوکار بر اساس بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام عمل می‌کند: ابتدا اختلاف در کمیسیون مشترک بررسی می‌شود، سپس در صورت ادامه اختلاف، موضوع به وزیران خارجه ارجاع و در نهایت به شورای امنیت سازمان ملل منتقل می‌شود. اگر حتی یکی از اعضای دائم شورای امنیت قطعنامه مربوطه را وتو کند، تحریم‌ها به‌طور خودکار بازمی‌گردند. ایران پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و بازگشت تحریم‌ها، همچنان تلاش کرد از طریق دیپلماسی و سازوکارهای اروپایی مانند اینستکس فشارها را مدیریت کند. با ناکامی این تلاش‌ها و تشدید تحریم‌های اقتصادی، تهران به تدریج محدودیت‌های هسته‌ای خود را کاهش داد و فعالیت‌هایی مانند غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصد و نصب سانتریفیوژهای پیشرفته را از سر گرفت. حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران در خرداد ۱۴۰۴ و تهدید بازگشت تحریم‌ها، وضعیت کشور را پیچیده‌تر کرده است. رهبران جمهوری اسلامی معتقدند با اعمال فشار همزمان دیپلماسی و نظامی، ایران باید برنامه‌های راهبردی خود را بدون محدودیت پیش ببرد. اما واقعیت‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که ایران در شرایطی اقتصادی و سیاسی بسیار حساس قرار دارد و فعال شدن مکانیسم ماشه می‌تواند پیامدهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی شدیدی به همراه داشته باشد. بازگشت تحریم‌ها از طریق مکانیسم ماشه می‌تواند صادرات نفت ایران را محدود کرده، ارزش ریال را کاهش دهد و روابط با شرکت‌های بین‌المللی را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین فشار دیپلماتیک جدید بر ایران می‌تواند روند مذاکرات هسته‌ای و موقعیت کشور در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی را دگرگون کند. برجام، که در تیر ۱۳۹۴ (ژوئیه ۲۰۱۵) با هدف محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران در برابر لغو تحریم‌ها امضا شد، در ابتدا نتایج محدودی در حوزه اقتصادی داشت. خروج آمریکا از توافق و اعمال تحریم‌های شدید باعث شد ایران به کاهش تدریجی تعهدات هسته‌ای خود روی آورد و فعالیت‌های پیشرفته هسته‌ای را از سر گیرد. این اقدامات با واکنش کشورهای اروپایی و هشدار به فعال شدن مکانیسم ماشه همراه شد و حالا پس از ده سال، روند بازگشت تحریم‌ها رسماً کلید خورده است. فعال شدن مکانیسم ماشه نه تنها بر اقتصاد ایران اثر مستقیم دارد، بلکه سیاست خارجی، برنامه‌های منطقه‌ای و امنیت ملی کشور را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. تحریم‌های اقتصادی جدید، محدودیت در صادرات نفت و مواد استراتژیک و افزایش فشار دیپلماتیک، ایران را مجبور می‌کند راهبردهای خود را بازبینی کرده و برای مقابله با تبعات گسترده آماده شود. در نتیجه، مکانیسم ماشه به عنوان ابزاری قانونی و سیاسی، اهمیت بالای برجام و نقش دیپلماسی بین‌المللی در مدیریت برنامه هسته‌ای ایران را برجسته می‌کند و مسیر آینده کشور در عرصه جهانی را تعیین می‌کند.

در کشوری که به سرزمین رؤیاها شهرت دارد، گاه آنچه غیرممکن می‌نماید، به واقعیت بدل می‌شود. از ریاست‌جمهوری یک سیاه‌پوست گرفته تا قدرت‌گیری غافلگیرکننده‌ی میلیاردرهایی چون ترامپ، آمریکا بارها به ما نشان داده که «غیرممکن»، کلمه‌ای موقتی‌ست. اما آیا این قاعده درباره ایلان ماسک نیز صدق می‌کند؟ آیا مردی که در آفریقای جنوبی متولد شده و امروز یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های جهان به شمار می‌رود، می‌تواند به ریاست‌جمهوری آمریکا برسد؟ ایلان ماسک در ماه‌های اخیر با اعلام تأسیس حزبی به‌نام «حزب آمریکا»، وارد عرصه‌ی سیاست شد؛ حرکتی که به‌زعم بسیاری، گامی در راستای جدایی کامل از ترامپ و گشودن مسیری مستقل در سیاست آمریکاست. او که میلیاردها دلار ثروت، یک امپراتوری تکنولوژیک، و صدها میلیون دنبال‌کننده در فضای مجازی دارد، اکنون می‌کوشد تا در فضای سیاسی نیز نقشی مؤثر ایفا کند. اما آیا ثروت، شهرت، و نفوذ رسانه‌ای برای ورود به کاخ سفید کافی‌ست؟ طبق قانون اساسی ایالات متحده، تنها کسانی حق نامزدی برای ریاست‌جمهوری دارند که در خاک آمریکا متولد شده باشند. ماسک که در پرتوریا به دنیا آمده و بعدها تابعیت آمریکایی گرفته، به‌وضوح از این شرط کلیدی بازمی‌ماند. این قانون که ریشه در قرن نوزدهم دارد، در پی حفظ مفهوم وفاداری ملی شکل گرفت و تاکنون نیز دستخوش تغییر نشده است. با وجود این مانع حقوقی روشن، ورود ماسک به سیاست را نباید بی‌اهمیت دانست. برخی تحلیل‌گران معتقدند او نه لزوماً برای ریاست‌جمهوری، بلکه برای ایفای نقشی تأثیرگذارتر از پشت صحنه وارد این میدان شده است. او می‌تواند با تأسیس حزب و هدایت فکری آن، بر فضای سیاسی تأثیر بگذارد؛ بدون آن‌که مستقیماً در جایگاه یک نامزد ریاست‌جمهوری قرار گیرد. در واقع، ماسک می‌تواند نقش یک پدرخوانده سیاسی را برای جنبشی جدید ایفا کند؛ درست مانند آنچه ترامپ برای جناح راست انجام داد. در عین حال، برخی ناظران بر این باورند که این تلاش‌ها، بخشی از پروژه‌ی خودنمایی ماسک است. مردی که به دیده‌شدن اعتیاد دارد و از جنجال رسانه‌ای تغذیه می‌کند، حالا از سیاست به‌عنوان بستری تازه برای گسترش نفوذش بهره می‌برد. اما آیا او توانایی ایجاد تحول واقعی را دارد؟ یا صرفاً موجی زودگذر در دریای پرآشوب سیاست آمریکاست؟ نگاهی به تلاش‌های گذشته نشان می‌دهد که پیش از ماسک، چهره‌هایی چون آرنولد شوارتزنگر نیز با چنین محدودیت‌هایی مواجه شده‌اند. شوارتزنگر، فرماندار اتریشی‌تبار کالیفرنیا، در اوج محبوبیتش، الهام‌بخش طرحی بود که قصد داشت شرط تولد در خاک آمریکا را حذف کند. اما آن طرح هرگز از سد کنگره عبور نکرد و مخالفت عمومی گسترده‌ای با آن وجود داشت. به‌نظر می‌رسد نگرانی از «وفاداری دوگانه» هنوز هم مانعی جدی برای شهروندان تابعیت‌گرفته است. تغییر قانون اساسی آمریکا کار آسانی نیست. این کشور در طول تاریخ خود تنها ۲۷ بار دست به اصلاح قانون اساسی زده و تغییر ماده‌ای مانند شرط تولد در آمریکا، مستلزم رأی دوسوم کنگره و تأیید سه‌چهارم ایالت‌هاست؛ روندی پرپیچ‌وخم که در فضای قطبی کنونی آمریکا تقریباً محال به نظر می‌رسد. با این حال، تأسیس احزاب جدید در آمریکا بی‌سابقه نیست. چهره‌هایی مانند اندرو یانگ نیز تلاش کرده‌اند با تأسیس احزاب جایگزین، خلأ ناشی از نارضایتی عمومی از دو حزب سنتی را پر کنند. ماسک نیز می‌خواهد روی موج نارضایتی مستقل‌ها و نسل جوان سوار شود. او در عین آن‌که از حزب جمهوری‌خواه فاصله می‌گیرد، می‌کوشد از ضعف دموکرات‌ها نیز بهره‌برداری کند. اما منتقدان هشدار می‌دهند که نفوذ آنلاین به معنای محبوبیت واقعی در صندوق رأی نیست. در دنیای دیجیتال، دکمه‌ی «لایک» جای رأی را نمی‌گیرد. حتی اگر ماسک بتواند میلیون‌ها کاربر شبکه اجتماعی‌اش را به سوی حزب تازه‌تأسیسش بکشاند، عبور از ساختار ریشه‌دار سیاسی آمریکا کار ساده‌ای نخواهد بود. از سوی دیگر، حضور چهره‌هایی چون ماسک در عرصه سیاست، می‌تواند تأثیرات جانبی مهمی داشته باشد. او می‌تواند مباحث جدیدی را در فضای عمومی مطرح کند، نگاه‌ها را به‌سوی بازنگری در قانون اساسی جلب کند و حتی زمینه‌ساز شکل‌گیری گفتمان تازه‌ای درباره مفهوم شهروندی در آمریکا شود. برخی تحلیل‌گران معتقدند که آمریکا دیر یا زود ناچار به پذیرش چهره‌هایی خواهد شد که خارج از مرزهای این کشور متولد شده‌اند؛ زیرا بسیاری از مهاجران امروزی، مشارکت فعالی در اقتصاد، علم، فرهنگ و حتی امنیت ملی ایفا می‌کنند. ماسک با سابقه‌ای درخشان در حوزه فضانوردی، خودروهای برقی و ارتباطات جهانی، نماد همین مهاجران نوآور است. اما حتی اگر جامعه آماده‌ی چنین تغییری باشد، آیا نهادهای سیاسی نیز آمادگی پذیرش آن را دارند؟ پاسخ، دست‌کم در کوتاه‌مدت، منفی‌ست. تغییراتی از این جنس، نیازمند تحولاتی عمیق و تدریجی در فرهنگ سیاسی آمریکاست. در پایان، شاید ایلان ماسک بتواند انسان را به مریخ بفرستد، اینترنت را به دورافتاده‌ترین نقاط زمین برساند، و حتی با سیاستمداران کهنه‌کار وارد رقابت شود. اما تا زمانی که ماده‌ی دوم قانون اساسی آمریکا اصلاح نشود، او نمی‌تواند بر کرسی ریاست‌جمهوری تکیه بزند. در حال حاضر، لقب «رئیس‌جمهور غیرمتولد آمریکا» بیشتر به یک خیال علمی-سیاسی شباهت دارد تا واقعیتی در دسترس. اما در کشوری که رویاها گاه به حقیقت می‌پیوندند، شاید فقط زمان بگوید که آیا روزی این قانون نیز تغییر خواهد کرد یا نه.